Όπως και με άλλα συμφωνηθέντα και στην περίπτωση αυτή η τουρκική πλευρά με τακτικισμούς και προσκόμματα δεν συνεργάστηκε στην υλοποίηση των όσων είχαν συμφωνηθεί.

Ενόψει της άρνησης της τουρκικής πλευράς και της συνεχιζόμενης τραγωδίας που βιώνουν οι οικογένειες των αγνοουμένων και πεσόντων, η Κυπριακή Δημοκρατία αποφάσισε την πραγματοποίηση εκταφών και αναγνώριση λειψάνων από χώρους στις ελεύθερες περιοχές. Στόχος του προγράμματος ήταν και παραμένει, εκεί που με δικές μας ενέργειες μπορούμε να διευκρινίσουμε την τύχη αγνοουμένων ή πεσόντων, το πράττουμε χωρίς σκοπιμότητες με γνώμονα τον τερματισμό της αβεβαιότητας και του πόνου που βιώνουν καθημερινά οι οικογένειες.

Το 1974 λόγω των συνθηκών που επικρατούσαν τότε εξαιτίας της τουρκικής εισβολής αλλά και λόγω λαθών και παραλείψεων, ένας αριθμός προσώπων που έχασαν τη ζωή τους κατά την τουρκική εισβολή τάφηκαν ως άγνωστοι στα κοιμητήρια Λακατάμιας και Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης.

Οι πρώτες εκταφές στα πλαίσια του προγράμματος της ΚΔ, μετά από αποφάσεις του Υπουργικού Συμβουλίου έγιναν από τα κοιμητήρια Λακατάμιας και Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης.

Οι εκταφές πραγματοποιήθηκαν από επιστήμονες από διάφορες χώρες του κόσμου της μη κυβερνητικής οργάνωσης Γιατροί για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα υπό την αιγίδα του παγκοσμίου φήμης ανθρωπολόγου Dr William Haglund. Οι γενετικές εξετάσεις έγιναν από ομάδα γενετιστών του Ινστιτούτου Νευρολογίας και Γενετικής Κύπρου υπό την αιγίδα του καθηγητή Δρος Μάριου Καριόλου.

Οι ανθρωπολογικές εξετάσεις και παράδοση των λειψάνων στις οικογένειες πραγματοποιούνται από το ανθρωπολογικό εργαστήριο της Κυπριακής Δημοκρατίας. Να σημειωθεί ότι μετά τις πρώτες εκταφές που έγιναν αποκλειστικά από ξένους επιστήμονες, στις εκταφές που ακολούθησαν αξιοποιήθηκαν οι υπηρεσίες κυπρίων επιστημόνων, αρχαιολόγων και ανθρωπολόγων.

Στη συνέχεια έγιναν και εκταφές λειψάνων τόσο ΕΚ όσο και ΤΚ, οι οποίοι δεν ήταν καταχωρημένοι στον κατάλογο αγνοουμένων της ΔΕΑ από διάφορους άλλους χώρους στις ελεύθερες περιοχές όπως του Τύμβου της Μακεδονίτισσας, του Νοσοκομείου Αθαλάσσας, διάφορα κοιμητήρια αλλά και σε διάφορες περιοχές στην Ελλάδα. Οι εκταφές στην Ελλάδα έγιναν για να επιστραφούν λείψανα που είχαν δοθεί στις οικογένειες ως ανήκοντα στους συγγενείς τους, από εκταφές που έγιναν την περίοδο 1979-81 με μη επιστημονικό τρόπο αλλά στην πραγματικότητα στην πλειοψηφία τους τα λείψανα ανήκαν σε άλλους αγνοούμενους και πεσόντες.

Το πρόγραμμα συνεχίζεται. Υπολείπεται η εκταφή και επιστροφή από την Ελλάδα λειψάνων που κατέχουν επτά οικογένειες. Επίσης συνεχίζονται οι επιστημονικές προσπάθειες σε Κύπρο και εξωτερικό για επίλυση των επιστημονικών προβλημάτων που αντιμετωπίζουν τα λείψανα του οστεοφυλακίου του Τύμβου της Μακεδονίτισσας, τα οποία στο παρελθόν τύγχαναν χημικού ψεκασμού.

Όσον αφορά εκταφές μετά από απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου, έχει προγραμματιστεί εκταφή λειψάνων από τρεις χώρους ταφής στον Παχύαμμο Τηλλυρίας, στον Πωμό και στη Πάφο. Στους χώρους αυτούς τάφηκαν το 1964 πεσόντες εθνοφρουροί και πολίτες, οι οποίοι έχασαν τη ζωή τους κατά τη διάρκεια των βομβαρδισμών της τουρκικής αεροπορίας των Αύγουστο του 1964 καθώς και κατά τις επικές μάχες της Τηλλυρίας. Από τους τρεις χώρους που προνοεί η απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου, ολοκληρώθηκε η ανασκαφή του χώρου στο χωριό Παχύαμμος Τηλλυρίας όπου εβρίσκετο το πρόχειρο νοσοκομείο της Εθνικής Φρουράς το οποίο καταστράφηκε ολοσχερώς από τους βομβαρδισμούς της Τουρκικής αεροπορίας τον Αύγουστο του 1964.

Ακολουθούν σύντομα εισαγωγικά σημειώματα καθώς και φωτογραφικό υλικό από κάποιες από τις εκταφές του προγράμματος της Κυπριακής Δημοκρατίας.

1. Εκταφές από το στρατιωτικό κοιμ. Λακατάμιας και το κοιμ. Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης

2. Εκταφές από το κοιμ. Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, των αντιστασιακών και πεσόντων του πραξικοπήματος

3. ΝΟΡΑΤΛΑΣ, Τύμβος Μακεδονίτισσας

4. Ακταιωρού ΦΑΕΘΩΝ

5. Πεσόντες νοσοκομείου Αθαλάσσας

6. Εκταφές λειψάνων στην Ελλάδα

7. Εκταφές από διάφορα κοιμητήρια στις ελεύθερες περιοχές

8. Εκταφή λειψάνων από το πρόχειρο νοσοκομείο της Εθνικής Φρουράς στο χωριό Παχύαμμος Τηλλυρίας

9. Εκταφή λειψάνων 7χρονου Δημητράκη Δημητριάδη

Απρίλιος 2022